Yoksulun Sultanı Pir Sultan Abdal hakkında - Araştırma, makale

Pir Sultan Abdal Kimdir? Pir Sultan halkın büyük bir sevgi ve saygıyla andığı seçkin şairlerdendir. Söylencelere göre gerçek adı Haydar’mış. Sivas’ın Banaz Köyü’nde doğmuş. Soyu Yemen'e Hazreti Ali’nin torunlarından İman Zeyn-el-Abidin’e kadar uzanırmış. (Asım Bezirci) Halk söylentilerinden çıkarılan bilgilere göre, Pîr Sultan Sivas'ın Yıldızeli ilçesinin Çırçır Bucağına bağlı Banaz köyünde doğmuştur. Çocukluğunda çobanlık yapan Pir Sultan'ın üç oğlu ve bir kızı olduğu rivayet edilir. Adı Sanem olan kızının Pîr Sultan asıldığı zaman söylediği ağıt çok ünlüdür. Pîr Sultan Alevi-Bektaşi tarikatındandır. Bağlandığı tarikata göre, sadece dinsel önder olarak değil aynı zamanda devlet başkanı olarak da görülen İran Şahları adına, Anadolu halkını Osmanlının baskılarına karşı ayaklanmaya çağırdığı ve bu ayaklanmaya öncülük ettiği söylenmiştir. Ayaklanma önderi olduğu için Sivas valisi Hızır Paşa'nın emriyle tutuklanmış, yolundan dönmeyeceği anlaşılınca da asılmıştır.  (Mehmet Fuat) Özellikle İran,Azerbaycan, Anadolu, hatta Rumeli'de yaygın olan Alevi düşüncesine göre Pir Sultan Abdal; Alevi - Bektaşi gelenekselliğini kucaklayan, o temelden beslenerek günümüze uzanan çağdaş bir tavrın, toplumsal ölçekte de halkın çıkarına dayalı bir kavganın taşıyıcısı olarak bilinir. Bu nedenle Pir Sultan; insani anlamda ezilen / sömürülen bireyleri, manevi olarak da, halka / yaratana dönük bir inanç sistemini sembolize eder. (Esat Korkmaz) Hızır Paşa ve Pir Sultan Abdal Tarihte, Hızır ismini taşıyan birkaç devlet adamı oldu. Ama büyük bir olasılıkla Pir Sultan’ı asan Hızır Paşa, 1551/2 ve 1567 yılları arasında Paşalık yapmış veya 1560-1567 yılları arasında Beylerbeyi ve Bağdat Valisi olan Hızır Paşa olabilir. Hızır, Pir Sultan’ın müritlerinden biridir. Daha sonraları Pir Sultan’ın iznini alarak İstanbul’a gitmiş ve şansı açılmıştır. Paşa ve Beylerbeyi olmuştur. Efsaneye göre, Pir Sultan Abdal müridi olduğu dönemde Hızır’a: “Gidip okuyacaksın. Paşa, hatta vezir olacaksın. Fakat beni asmağa geleceksin!” demiş nitekim daha sonra Pir Sultan Osmanlının zulmüne karşı ayaklandığında, Hızır Paşa olmuş hatta syanı bastırmakla görevlendirilmiştir. Pir Sultan Hızır tarafından tutuklanıp Sivas Toprak Kalesine konmuş ve idama mahkum edilmiştir. (*) Pir Sultan'ın övgüsü İran şahını değil Şah Merdani'yi yani Hz. Ali'yi anlatıyordu Tekrar efsaneye göre, Hızır Paşa, Pir Sultan’ın hayatını kurtarmak için O’ndan “Şah” kelimesini kullanmadan üç nefes istemiştir. Pir Sultan sazını alıp Şah’ı öven üç nefes söyledi. Fakat bu övgü İran Şahını değil, Şah-ı Merdanı, yani Ali’yi anlatıyordu. Pir Sultan asıldı ve Hızır Paşanın adı lanetle anıldı. Irene Melikoff Şimdi de sizlere Pertev Naili Boratav'ın  kendi anlatımıyla Pir Sultan'ın köyünde yaşadığı bir anısını aktarmak istiyorum. Pertev Naili Boratav'dan Banaz Pir Sultan Abdal’ın köyü. Ben, sırf Pir Sultan Abdal’ın köyü olduğu için, Pir Sultan Abdal’a ait gelenekleri derlemek için oraya gitmiştim. O sıralar üniversitede hocaydım. Sivas Lisesi’nin Müdürü Faik, benim üniversiteden arkadaşım, benden iki sene filan küçük. O bana arkadaş olmuştu. Beraber gitmiştik, köye. Pir Sultan’ın köyü, Banaz’a gittik. Muhtarın evinde oturduk. Muhtar bir müddet sonra geldi. Elinde bir tepsi. Tepsinin içinde, iki bardak şerbet veya ayran geldi. “Bey 'biz Kızılbaşız' dedi. “Bizden olmayanlara ikram ettiğimiz şeylerin içine tükürürüz. Benden söylemesi ister iç, ister içme bunu" dedi. Faik bana bakıyor, ne yapacak gibilerinden. Ben aldım bardağı elime, valla dedim, ev sahibinin ikram ettiği şey, zehir de olsa onu içmek misafirin boynunun borcudur, dedim. Kaldırıp içtim. Tabii o zaman aradaki her şey çözüldü. Tabii bu bir imtihandı. Sünniler, Kızılbaşların köylerine gittikleri zaman onların verdikleri şeyleri yemez, içmezlermiş, içine tükürürler diye. Böyle bir inanış varmış. Ben tabi buna inanmadığımı anlatınca ve gösterince, bağlar çözüldü. **************** Güzel aşık cevrimizi Çekemezsin demedim mi Bu bir rıza lokmasıdır Yiyemezsin demedim mi Yemeyenler kalır naçar Gözlerinden kanlar saçar Bu bir demdir gelir geçer Duyamazsın demedim mi Çıkalım meydan yerine Gidelim Ali seyrine Can u başı Hak yoluna Koyamazsın demedim mi Pir Sultan Ali şahımız Hakka ulaşır rahımız Oniki imam penahımız Uyamazsın demedim mi Ne kadar bilirsen bilene danış Danışan dağları aşar mı aşar Danışmadan yola düşse bir kişi Yorulup yollarda şaşar mı şaşar Uzak ol cahilden kamile yakın Sözümde mana yok darılma sakın Hasmın karıncaysa merdane takın Ummadığın taş başa düşer mi düşer Altından bir pula olur mu kail Konuş ki ehl ile olasın ehil Konuşma cahille olursun cahil Kişi itibardan düşer mi düşer Abdal Pir Sultan'ım böyle mi olur Herkes ettiğini elbette bulur Alıcı kuşların ömrü az olur Akbaba zararsız yaşar mı yaşar

Figen Füsun Pehlivan, Hayata Dairyazılı matbuat dönemi 2006  - Makale

16.yüzyıldayız Osmanlı İmparatorluğunun yükselme dönemi; başta padişah Kanuni Sultan Süleyman var.

Çoğumuzun şimdi bile göğsü kabararak andığı, Muhteşem Süleyman dönemi... Kanunlara verdiği değerden ötürü Kanuni sıfatını alan bir padişahın dönemi. Baki gibi bir şairin yetişmesine önayak olmuş, kendi de güzel şiir yazan, Hürrem Sultana güzel mısralar düzen bir padişahın dönemi. Kanuni'nin hizmetlerini asla yadsıyamayız ama yine de bu dönemi her yönüyle irdelememiz gerek.

Böyle bir dönemde halkın içinde aç kalan, sefil olan var mıdır? Bu dönemde kadılar yalan söyler mi? Halk verdiği vergilerden bitap düşer mi? Herkesin inancına saygı duyulan Osmanlı zamanında, mezheplerinden dolayı asimile edilmek istenen, zulüm gören, ibadetlerini gizli yapan, semahlarını gizli dönen bir halk olabilir mi?

Evet bazı Sünnilerin de Alevileri reddettiği düşünülürse olabilir.

Pir Sultan Abdal, 16.yüzyılda Sivas'ın Banaz köyünde dünyaya gelmiştir. Asıl adı Haydar'dır. Aslında Pir Sultan; sadece Alevilerin değil bütün insanlığın şairidir. Onun şiirlerinde insan sevgisi hakimdir. Pir Sultan Abdal'da aşk, adalet,  hayatı sorgulama, eşitlik ve uyandırma vardır.

Belki alim değildir ama halk şiirinin tekniğine tamamıyla vakıf olmuş önemli bir şairdir; Halk edebiyatı içerisinde büyük bir kaynaktır. Vezin hatası ve yersiz duraklarda kelime bölünmeleri yoktur.  Şiirinde sade, ağdasız bir dil ve lirizm vardır. Dilden dile söylenerek günümüze geldiği için oluşan anlatım bozuklukları olsa da bu bozulmalar edebiyatçılar tarafından düzenlenmiştir.

Halk, Pir Sultan Abdal'ı öylesine benimsemiştir ki şaire ait olmayan şiirler de vardır.

"Gerçek doğru bildiği yoldan şaşmamakta gösterilen insana onur veren mükemmel bir inattır" diyen Hegel 'in sözü Pir Sultan Abdal'la ne kadar da örtüşüyor değil mi?

Pir sultanın şiirlerini incelediğimizde halkın sıkıntılarının onun mısralarında hayat bulduğunu görürüz.

Şiirleri 400 yıl boyunca yaşamıştır ama yaşadığı dönemde yazılı hiç bir eseri yoktur. Pir Sultan Abdal'ın tüm eserleri halkla beraber dilden dile dolaşarak günümüze ulaşmıştır. Pir Sultan'ın tam olarak kaç yılında doğduğu ve ne zaman öldürüldüğü bilinmemektedir.

Dar günlerinde elinden tutup dergahına alıp yetiştirdiği Hızır, daha sonra Hızır Paşa olarak karşısına çıkmış ve Pir Sultan Abdal'ı inançlarından vazgeçirmeye çalışmıştır.

Hızır paşa bu emelini gerçekleştirememiş ve Pir Sultan Abdal'ı zindana attırmış, taşlatmış ve sonra da astırmıştır .

Eğer Pir Sultan inançlarından ödün verseydi ne bir halk kahramanı, ne de ozan olarak gözümüzde aynı değerde olurdu.

Hızır Paşa tüm halkı ona taş atmak üzere meydana toplar, Pir Sultan'ı taşlamayanın kırbaçlanacağını söyler.

Buna karşın dergahında hep onun yanında olan, en yakın dostu Pir Sultan Abdal'ı taşlamak kendisine ağır gelir ve ona elindeki gülü atar.

İşte sevgili okuyucum, geçenlerde gittiğim tiyatro oyununda benim tüylerimi diken diken edip, gözyaşlarımın boşalmasına sebep olan sahne bu sahnedir.

"Dinle dostun tek bir gülü yaralar beni."

"Susmayan Nefes Pir Sultan Abdal"ı oyunlaştıran, yazıp yöneten Aytekin Özen'e ve derleyeninden kostümcüsüne kadar, tüm kadroya tebriklerimi gönderiyorum.

Sahne dekoru, ışık oyunları ve kostümler harikaydı, bazı yerleri İbrahim Balaban'ın tablolarından izler taşıyor gibiydi.

Hızır Paşa'yı oynayan Ömer Yıldırım'ı oyuncu olarak çok başarılı buldum. Tam bir hınzır paşa olmuştu adeta.

Pir Sultan Abdal rolünde henüz genç bir oyuncu olan Onur Soyal Pehlivan vardı; uzun boylu, son derece yakışıklı bu oyuncu ilerde de başarılı organizasyonlarda yer alacak gibi görünüyor.  Romantizm, güzel bir Türkçe ve oynadığı karakterle özümsenmiş bir duruş sergiliyordu. Aslında anlatmakla olmuyor, sizin de oyunu izleyip o atmosferi yaşamanız gerekiyor.

Oyunu izlerken insanı dinlendiren sesiyle Leyla Yılmaz'dan türküler dinledik. Ne çok içime işlemiş o türküler... Hepsini biliyordum ve ben Pir Sultan Abdal türkülerini,  Pir Sultan Abdal'ın alevi olduğunu bilmeden dinlemiş ve sevmiştim. Aynı durum bir çok şair ve sanatçı için geçerlidir.

Birden Galileo aklıma geldi. Belki de o "ben bu cahillere dünyanın yuvarlak olduğunu kabul ettiremeyeceğim, bilim insanı olarak daha çok şey yapabilirim; O zaman ne diye ölümü tercih edeyim" diye düşünüp "Tamam sizin dediğiniz gibi olsun" demiştir.

Fakat Pir Sultan Abdal farklı; inanç var ortada; Beynindeki, kalbindeki özgürlüğün en değerli şey olduğunun farkında olan bir bilinç var ortada.

Aynı şekilde Pir Sultan'ın kızı da bu uğurda, inancı ve fikirlerinden dolayı can vermiştir. Babası öldürüldükten sonra yazdığı ağıt ünlüdür.

Şimdilerde pek çoğumuzda kalmayan idealizm vardır Pir Sultan'da. Bireyciliğin hakim olduğu bu çağda, çıkarları uğruna her şeyden vazgeçebilen insanların yaşadığı bir dönemde, Pir Sultan'ı anlamak kimi insanlar için hiç de kolay olmasa gerek...

Evet şu günlerde, tartışmadan ve karşılıklı konuşmadan kaçan bir kitle var; Düz mantıkla düşünen, sorunları eşelemekten korkan ve dünyaya geliş sebebinin sadece kendi evi , kendi kendisi kendi mesleği olduğunu düşünen bir kitle. Akrabası trafik kazasında ölür , sevdiği hastane hastane dolaştırılır, özelleştirme alır başını gider, işten çıkarılır, önce biraz üzülür sonra unutur gider. Düşünmez ama... Birileri onun yerine düşünür nasılsa...

Belki de bir gün o umursamaz kitleye çocukları soracak, "ormanlara ne oldu, niçin emeklilik yaşı bu kadar geç, niçin işsizlik var, sağlık niye paralı vs.".. cevap hazırdır, "kader utansın."

Peki yalnız yakınlarını ve kolayı sevmek midir hayat? O kadar basit olmasa gerek çünkü Pir Sultan Abdal yüzyıllardır yaşıyor ve yaşayacak... Hızır Paşa da onunla yaşayacak doğru kendini sağlam kazığa bağlayan, konumuna yaslanıp halkı ezen Hızır paşa da yaşayacak ama yaşamak var,  yaşamak var. Kimi at kıçında sinek gibi yaşar, kimi sarayda konakta... Kimi ölür, arkasından kazma vuran derin gitsin der.

2 Temmuz 1993 yılında Pir Sultan Abdal şenlikleri sırasında, her türlü iletişim aracının olduğu bir zamanda, canlı yayında 35 kişi, yobazlar tarafından yakıldı. Hayatını kaybedenleri saygıyla anıyorum.

Metin Altıok, Nesimi Çimen, Behçet Aysan , Asım Bezirci, Hasret Gültekin, hangi birini sayayım. Güzel insanlar oldukları için güzel anılacaklar hepsi tıpkı Pir Sultan Abdal gibi.

Son Söz

Türkü, şiir, yanar mı? Daha kaç kez ölsün Pir Sultan ortaçağ zihniyeti kalkıncaya dek.

Padişahlık kalmadı bitti. Saraylar müzedir şimdi. Ne savaşlar, ne de zaman onların şiirindeki anları yok edemedi. Ölüm hepimize öyle ya da böyle gelecek ama sen! Sen yaşarsın şiirinle sevenlerin gönlünde sevgili Pir Sultan... Nurlar içinde yat...